Wij kijken terug op een geslaagde bijeenkomst vorige week met leerkrachten van groep 4 en 5 van PCBO Rheden. In deze workshop was ons gevraagd om te duiden waarin Habits of Mind onderscheidend zijn van vele andere termen die met leren en denken te maken hebben. Executieve functies? Hogere orde denkvaardigheden? Mindset? Allen de laatste jaren het onderwijs binnengesijpeld (sommigen als een stortvloed!) met eenzelfde goede bedoeling: de leerlingen ook op de “niet-cognitieve” kant te laten ontwikkelen. Of wellicht beter gezegd: op metacognitief niveau. Ons is al wel duidelijk dat een semantische discussie of kakofonie aan termen verre van helpend is. Beter is om focus en samenhang aan te brengen. Dit konden we tijdens de workshop uitstekend etaleren met het krachtige voorbeeld uit het programma Expeditie Poolcirkel van jaren terug.

Een groep van BN’ers strijdt op IJsland tegen elkaar door het in fysieke en mentale uitdagingen tegen elkaar op te nemen. Er komt een opvallende winnaar uit de fysieke proef waarin deelnemers met een steen, naar rato hun eigen lichaamsgewicht, een lusje om pionnen moeten afleggen. Wie het meeste rondjes loopt, wint. De opvallende winnares is Tonnie de Jong. Ze is niet groot van stuk en oogt vooraf ook niet de sterkste. Zij laat een knap staaltje zien van de Habit of Mind: het geleerde toepassen in een nieuwe situatie. De Jong legt de steen op haar lende en legt de rondjes af zoals ze jarenlang gedaan heeft op het ijs; Tonnie de Jong was professioneel schaatster. 

Wellicht zul je nu toch denken dat ze een logische winnaar werd, daar Tonnie de Jong jarenlang getraind is in de vaardigheden die deze proef van de deelnemers vraagt. Nu was de tijd in deze workshop aangebroken om het ongrijpbare van wat Habits of Mind zijn, te grijpen! Er was namelijk nog iemand in de groep met een soortgelijke “skillset”, wellicht zelfs een betere! Hein Vergeer, tevens oud-schaatser met niet onverdienstelijke resultaten in zijn carrière, was even ervoor, voor dezelfde uitdaging gezet. Vergeer tilde de kei met twee handen tegen zijn buik en wat doorzettingsvermogen een aantal keer rond. Een nietszeggend resultaat wanneer je het tegen de “ontelbare” rondjes van De Jong afzet. Vergeer laat in zijn beschouwing op De Jongs prestatie blijken dat hij haar aanpak precies begrijpt. Hij slaat zichzelf voor de kop dat hij deze “meesterzet” niet zelf bedacht had.

En dit is nou net het hele punt. Ondanks onze vaardigheden, executieve functies, strategieën en hulpmiddelen krijgen we de “meesterzet” vaak niet gemaakt. Zonde toch? Dat je tot een intelligente oplossing in staat bent, maar het moment mist? Het verschil tussen de “meesterzet” en de gemiste kans is een dunne scheidslijn. Hier zie je het verschil tussen een Habit of Mind en een vaardigheid. Met een getrainde geest in Habits of Mind, zoals die van Tonnie de Jong, zal veel vaker de “meesterzet” gedaan worden.

In de workshop konden we concluderen dat we spreken over een Habit of Mind – een compositie van veel persoonlijke-, leer-, denkvaardigheden, executieve functies, attitudes, signalen, routines, strategieën en ervaringen – wanneer de neiging tot de intelligente gedraging opkomt bij de probleemoplosser zelf en deze daar ook vervolg aan geeft. Hoe onze leerlingen Habits of Mind ontwikkelen, daar kunnen wij als leerkracht genoeg in betekenen. Echter, de meesterzet is altijd aan henzelf. 

(bron afbeelding: https://www.tvwatchers.nl/afmattende-tocht-door-ijsland-expeditie-poolcirkel/)