Een artikel met de titel: ‘Dat vanzelf leren, dat gaat toch wel, want gaat namelijk vanzelf’ uit Montessori Magazine van de Nederlandse Montessori vereniging, trok direct mijn aandacht. Cabaretier Micha Wertheim laat zijn licht schijnen over leren, onderwijs, talenten en Habits of Mind. In deze blog ga ik via een aantal quotes van Wertheim in, op de Habit of Mind Creëren, verbeelden en innoveren en onze mindset hieromtrent.

‘Veel van de kunstenaars die in het Stedelijk Museum in Amsterdam exposeren, weten helemaal niet meer hoe je een goed schilderij maakt. Omdat ze alles mogen doen en zo vrij zijn dat er helemaal geen grenzen meer bestaan. Dat zie ik ook in het onderwijs te vaak als een excuus: oh wat zijn het toch leuke kinderen en wat kunnen ze toch veel zelf! Nee, je moet kinderen veel willen leren, want leren is kinderen gereedschap geven voor het leven. Kinderen kunnen veel, jazeker, maar het is juist de verantwoordelijkheid van volwassenen om er heel veel in te stoppen.’  Micha Wertheim

Creëren, verbeelden innoveren 

Creativiteit, muzikaliteit en ook sportiviteit worden onterecht toebedeeld aan aanleg, aan talent. Dit komt doordat deze “talenten” beoordeeld worden op het moment dat er een verschil is gemaakt. Natuurlijk verschillen mensen in de prestatie die zij laten zien. En ja, daar kan best een aangeboren voordeeltje bij betrokken zijn. Echter, de grootste barrières die wij opwerpen, doen wij onszelf aan. We gaan voorbij aan de achtergrondverhalen waardoor iemand zich verder ontwikkeld heeft of juist achterblijft. Daarbij kan het ook nog eens lijken alsof mensen dezelfde paden bewandelen. Maar van de buitenkant is niet alle activiteit (leren, ontwikkelen, groeien) waar te nemen. 

Niet talent maar de acties op onze uitdagende paden leiden tot groei. Deze acties zijn de intelligente gedragingen die wij Habits of Mind noemen. Habits of Mind omvatten het vermogen de juiste momenten te herkennen en uit beproefde strategieën te putten, om  problemen waarvan de oplossingen niet direct zichtbaar zijn, de baas te zijn. Hiervoor moeten we het wat, hoe, waar, wanneer, waarom en hoe beter, van een Habit of Mind onderzoeken met onze leerlingen en de Habit of Mind even de ster van de show maken. 

Mindset

Maar geloven we dit wel echt? Denken we echt dat intelligente gedragingen de sleutels tot succes zijn? Te beïnvloeden zijn en dus te verbeteren? Geloven we dat klimmen tot ongekende hoogtes in ons vermogen ligt en niet dat dit is voorbestemd? Geloven we dat we zelf in charge zijn? Ik benadruk dit omdat het fenomeen Mindset als een quick fix de scholen in is gevlogen, maar deze Pinterest-aanpak zijn uitwerking heeft gemist. Mindset interventies hebben niet het gewenste effect. We hebben de mond vol van growth mindset, maar ons mindset-verhaal blijft maar moeizaam overeind op het moment dat er verschillen  tussen kinderen ontstaan of wanneer een supertalent herkend wordt. Opmerkingen als: van nature beter, zit in de familie, zat er altijd al in, heeft echt z’n plafond bereikt etc. sijpelen dan ongemerkt onze taal binnen omdat we een andere verklaring simpelweg niet hebben. Ik kan je geruststellen. Het is heel logisch dat er verschillen optreden, je kunt namelijk op veel verschillende gebieden goed en beter worden. We verschillen in startmoment, we verschillen in paden die we bewandelen, we verschillen in hoe we onze tijd en energie verdelen. Experts die in de spotlights staan, voeden ons fixed mindset-verhaal ook; vanaf het punt waar wij staan, is het ondenkbaar dat iemand zo goed kan zijn in muziek, kunst, cabaret of sport. De stelregels en vragen die Anders Ericsson, Zweedse psycholoog, hoogleraar psychologie en de expert op het gebied van theoretisch en experimenteel onderzoek naar expertise, aanhoudt zijn: Wat is dan het talent? En wat heeft iemand hiervoor gedaan? Door deze vragen te stellen bij experts die in de top van hun werkveld presteren, legde Ericson via achtergrondverhalen de ingrediënten van succes bloot. Hij concludeerde  dat we wel degelijk invloed hebben op succes. De ingrediënten komen, voor ons niet verrassend, overeen met de intelligente gedragingen die wij als Habits of Mind benoemen. Habits of Mind zijn namelijk, net als mindset, niet gebaseerd op een goed idee of hype, maar geobserveerd in het echte leven. Schuiven in het continuüm tussen growth en fixed mindset vraagt dus meer dan postertjes en groeitaal, het vraagt groeibegrip.

Creëren, verbeelden innoveren 

Micha Wertheim weet dat hij niet “uit het juiste hout is gesneden” of “in de wieg is gelegd” om cabaretier te worden. Wertheim gelooft zelfs niet dat hij ergens een aangeboren voorsprong heeft om creatief of grappig uit de hoek te komen. Hij haalt alle magie bij zijn “talent”, zijn onnavolgbare creativiteit weg. In de volgende quote beantwoordt Wertheim eigenlijk de vragen van Ericson: Wat is dan het talent? En wat heeft iemand hiervoor gedaan? 

‘In onderwijs, juist in onderwijs, zegt hij, is het heel belangrijk dat je kinderen een raamwerk van kennis meegeeft. Om dat wat niet vanzelf gaat, er ook aan toe te kunnen voegen, door kinderen ‘bij hun kladden te pakken’. Hij koppelt zijn montessori achtergrond dan ook niet per se aan de creativiteit die hij nodig heeft voor zijn vak als cabaretier, als kinderboekenschrijver, columnist en radiomaker. ‘Ik denk eerder dat creativiteit gedijt bij duidelijke grenzen en afspraken. Dat geldt voor theater, dat geldt voor alle kunstvormen. ‘Kijk, ik heb een universitaire cultuurstudie gedaan en ik merk dat veel makers en kunstenaars de kunstgeschiedenis niet kennen, niet bekend zijn met literatuurgeschiedenis, met interpretatie en filosofie. Op veel kunstzinnige opleidingen geldt: ga maar meteen iets maken, ga je creativiteit maar uiten. Dat vind ik een misvatting over creativiteit die naar mijn mening de kunst in Nederland de afgelopen veertig jaar behoorlijk beschadigd heeft. Dat romantische idee dat iedereen het kan, dat overdreven democratische, dat iedereen een maker zou zijn, daar geloof ik niet zo in. Ik geloof in kennis en opleiding.’ Micha Wertheim

Wertheim geeft dus aan dat de grip op creatieve processen te ontwikkelen is en deze niet van nature aanwezig zijn. Creativiteit ontwikkel je door je te vergewissen van regels, afspraken, strategieën, structuren en technieken. Hierin zit een bouwsteen van een Habit of Mind te herkennen, namelijk het HOE. Het hoe is niet de enige bouwsteen van een goed ontwikkelde Habit of Mind. Wat een Habit of Mind inhoudt, welke redenen(waarom?) zijn er om te creëren, verbeelden en te innoveren, waar en wanneer wel en waar/wanneer ook beslist niet en hoe beter te worden in creëren, verbeelden en innoveren vormen de intelligente gedraging. Dat naarmate problemen en uitdagingen complexer worden Habits of Mind   mee zullen moeten groeien met uitdagingen en problemen, blijkt wel uit deze interessante quote:

‘Een van de meest waardevolle momenten uit mijn studie was mijn hoogleraar geschiedenis die op een vraag van mij zei dat het best een goede vraag was, maar dat ik nog niet ver genoeg was om een antwoord erop te kunnen begrijpen. ‘Ik moest eerst maar eens die en die boeken lezen en dan zou hij me over twee jaar wel weer eens spreken.’ Micha Wertheim

De hoogleraar slaat de spijker op zijn kop met zijn realiteitszin; hij geeft aan wat er nodig is om te groeien en daarnaast de reden waarom Wertheim het nu niet kan leren. Dat gaat namelijk over waar hij nu is, niet wie hij is. Niemand heeft een gat in zijn achtergrondverhaal. Niemand groeit of ontwikkelt zich zonder tijd en energie te investeren. Paden moeten bewandeld worden. En nogmaals, ja, daarin ontstaan verschillen. We verschillen in ons vertrekpunt; onze voorkennis. We verschillen in onze voortgang; in onze ontwikkeling van de Habits of Mind. Gebruik de volgende zin als duwtje om op het goede pad te blijven: Talent gaat over bouwen, niet over ontdekken. Maar er bestond toch niet zoiets als talent? Vooruit, noem iemand met veel capaciteit maar een talent. Maar benadruk het achtergrondverhaal, benadruk de tijd en energie, benadruk de Habits of Mind, kortom; benadruk de hoge kosten die de hoge mate van capaciteit met zich meebrengen. Hoge kosten die een ieder moet maken, niet simpelweg ontdekken, om tot dat talent te komen.

Meer leren? Op zoek naar materiaal?  Een eerste stap maken met Habits of Mind? Neem voor ons scholingsaanbod contact op: info@habitsofmind.nl

Tom Witjes