“We hebben elf verschillen gevonden Meester! Mogen we nu stoppen?” De klas was in duo’s aan de slag gegaan met een opgeworpen probleem waarbij de cruciale Habit of Mind denken en communiceren met helderheid en precisie was.

Bij het oplossen van problemen en het aangaan van uitdagingen spelen vele intelligente gedragingen een rol. De vraag is echter: Wie speelt de hoofdrol? Welke Habit of Mind is cruciaal, onmisbaar om tot een opening voor het vraagstuk te komen? 

Zoals gezegd was de activiteit zo ontworpen dat denken en communiceren met helderheid en precisie, cruciaal was. Zoek de tien verschillen…. echter, door een barrière van een stel mappen/klappers werden de verschillende afbeeldingen voor de ander afgeschermd. De leerlingen keken beide naar een andere afbeelding en moesten door middel van hun heldere en precieze denken en communiceren, dit varkentje wassen. En dat viel niet mee. 

Een Habit of Mind die onlosmakelijk met denken en communiceren met helderheid en precisie verbonden is, speelde ook een rol. Een belangrijke, maar niet de hoofdrol. Misschien zelfs “slechts” randvoorwaardelijk. Ik heb het dan bijvoorbeeld over Luisteren met begrip en empathie, maar hiervoor hoefde niet veel te gebeuren. Nieuwsgierigheid, het gezamenlijke doel en wederzijdse afhankelijkheid waren in deze uitdaging redenen waarom Luisteren met begrip en empathie, inclusief effectieve strategieën, op de automatische piloot geleverd werd. 

Om beter te worden in een Habit of Mind zijn er verschillende ingrediënten te onderscheiden; wat, waar, wanneer, hoe, waarom/de reden of noodzaak en hoe verder, hoe beter.

Deze activiteit is zo ontworpen dat de reden voor deze denkrichting als een paal boven water stond; zonder denken en communiceren met helderheid en precisie lossen we het probleem niet op. De focus was nu op strategieniveau (hoe doen we dat?) om zodoende denken en communiceren met helderheid en precisie expliciet te maken. Hiervoor legde ik de activiteit geregeld stil om vragen te stellen als: Welke dingen die je zegt, worden direct begrepen door de ander? Welke dingen vind je moeilijk om te beschrijven? Welke neigingen moet je onderdrukken? Deze vragen brengen strategieën aan het oppervlak die je als leerkracht boetseert met doorvraagtechnieken. Toch bleef ik er niet te lang bij stilstaan omdat mijn leerlingen stonden te popelen om verder te gaan. Ik besluit de volgende les terug te blikken en alle gebruikte strategieën door te nemen en te noteren.

Later kan ik ervoor kiezen om het waar en wanneer expliciet te maken. Verschillende contexten waarin denken en communiceren met helderheid en precisie wordt gevraagd kunnen dan met elkaar vergeleken worden om hier de gemeenschappelijke deler uit te halen en een soort onderlegger (concept) te vinden. Deze zou dan kunnen klinken als: wanneer je samen verschillende informatie, bronnen, kennis of materialen hebt die alleen samengevoegd tot een doorbraak komen, moet je denken en communiceren met helderheid en precisie gebruiken om dergelijke problemen op te lossen. 

Terug naar de les. Terwijl er nog volop gedacht en gecommuniceerd werd met helderheid en precisie, riep een tweetal mij bij zich: “We hebben elf verschillen gevonden Meester! Mogen we nu stoppen?” Zonder naar hun oplossingen te vragen begonnen ze zelf. “We konden de laatste  twee niet vinden, maar we hebben allebei onze naam op het blad gezet. Daarin zitten zoveel verschillen dat we er nu meer dan tien hebben!” Hoewel de neiging bestaat om deze creatieve oplossing te prijzen en het te laten, stel ik voor dit niet te doen. Want denken en communiceren met helderheid en precisie is gevraagd. Juist nu de laatste twee moeilijk worden, ontstaat de leerkuil. En daar is alleen uit te klimmen met behulp van goede strategieën voor denken en communiceren met helderheid en precisie. Er wordt dan wel eens gezegd dat de leerling op deze wijze een manier heeft gevonden om over de kuil heen te springen…Dat is niet zo. De leerling lost in het beste geval een ander probleem op, een probleem dat niet opgeworpen is en dus op dat moment niet gevraagd. Leerlingen ontkennen op zo’n moment de hoogte van de overkant van de kuil of proberen zelfs de hele overkant uit te wissen. Wat je niet ziet, bestaat niet. Laat ze daarom niet ontsnappen. Drijf ze in de hoek. Het gebrek aan begrip(wat), kunde(hoe), reden(waarom) en groei(hoe beter?) van een Habit of Mind maakt dat problemen als een boemerang terugkomen. Problemen waar denken en communiceren met helderheid en precisie cruciaal zijn, zullen ontweken blijven worden of lopen uit op fiasco’s met nog grotere problemen en frustratie als gevolg. Blokkeer daarom deze ontsnappingsroutes om leerlingen een kans te geven om te groeien. Ik haal daarom een volgende keer ‘naam’ van het opdrachtenblad. (Ze hadden uiteraard wel een punt.) 

Na de successen met elkaar gedeeld te hebben (Wie heeft er wel vijf gevonden? Wie zes, zeven?), sloot ik de les af met de vraag: “Wie heeft zich tijdens deze opdracht de baardwalvis gevoeld?” Als introductie van wat deze HoM inhoudt, vertelde ik het verhaal over een bijzondere baardwalvis. De klas was unaniem, niemand had zich de baardwalvis gevoeld, waarop ik het succes van ons denken en communiceren met helderheid en precisie kon benadrukken.  

Maar ontsnappen laat ik ze niet. De volgende les halen we de strategieën op die succesvol waren en noteer ze. Ook valkuilen, wat je juist moet voorkomen wanneer denken en communiceren met helderheid en precisie, wordt gevraagd, worden opgehaald en genoteerd. Ik ga broeden op een manier om ze wat verder in het nauw te drijven en de automatische piloot niet zal werken. 

Tom Witjes