Against Empathy, een prikkelde titel. Wat moet ik hier van denken? En moeten we onze Habit of Mind ‘luisteren met begrip en empathie’ herzien?

De ondertitel van het boek (The case for rational compassion) 

verraadt al een beetje dat de psycholoog Paul Bloom niet tegen beter gedrag en een betere wereld is. Integendeel. Hij bestrijdt echter dat empathie daarvoor het belangrijkste ingrediënt is.

Twee soorten empathie

Om zijn gedachtenwijze beter te begrijpen, moeten we wat begrippen onderscheiden. Bloom legt uit dat je empathie in tweeën kunt delen; emotionele empathie en cognitieve empathie (ook wel compassie genoemd). Waar het bij emotionele empathie gaat om het voelen wat de ander voelt, gaat het bij cognitieve empathie over begrijpen wat de ander voelt. De definitie van empathie die wij binnen het gedachtengoed van Habits of Mind gebruiken, namelijk het verplaatsen in een ander, in andermans schoenen staan, komt het beste overeen met emotionele empathie.  

So what?

Wat kan hier nou op tegen zijn? Vraag je je uiteraard af. Toch slaagt Bloom erin om in zijn boek de schaduwzijde van empathie bloot te leggen. Empathie (voelen wat de ander voelt), heeft de eigenschap van een spotlight, legt hij uit. Het probleem hiervan is dat deze een smalle focus heeft. Alles wat niet in de bundel valt, heeft geen aandacht. Dit heeft tot gevolg dat empathie voelen voor iemand die dichtbij je staat, voorrang krijgt tot empathie voelen voor een vreemde. En dat is per definitie oneerlijk. Daarbij is het ook niet mogelijk om empathie te voelen voor een grote groep. Dat maakt dat empathie ons meer deed verdiepen in de zaak rondom Natalee Holloway, dan de gelijktijdig voltrekkende genocide in Darfur. Daarnaast is het moeilijk om empathie te voelen voor zeurpieten (whiners), stelt Bloom. Verdere uitleg hierover is overbodig! Ook kun je je afvragen wat de persoon waar empathie voor gevoeld wordt, hieraan heeft. Als je je rot voelt, kan een ander wellicht meer voor je betekenen door juist niet jouw gevoel over te nemen. Daar komt compassie (cognitieve empathie) veel beter tot z’n recht, zo stelt Bloom. Een laatste argument die ik eruit wil lichten is de motivatie om iets te doen met je empathische gevoel voor een ander. Deze heeft een sterk egoïstisch karakter: ‘Ik ga zorgen dat de ander zich beter voelt zodat ik mezelf beter voel!’.    

Een ritje in de achtbaan

Het lezen van het boek heeft mijn inzicht in wat empathie is en hoe het werkt vergroot. Het is geen reden om de Habit of Mind ‘luisteren met begrip en empathie’ te herzien. Wel denk ik dat we met empathie zo’n 80% van de tijd cognitieve empathie bedoelen, oftewel compassie. Die andere 20% gaat dan over het voelen wat een ander voelt, emotionele empathie. Die moeten we zeker niet vergeten, het wakkert vriendelijkheid richting een individu aan en dat is iets goeds. Verder kan emotionele empathie een enorme bron van plezier zijn. Het is toch geweldig als je door het plezier van kinderen ervaringen herbeleefd waar je al lang aan gewend was, zoals een ijsje eten of een ritje in de achtbaan. Terugkijkend is de voornaamste reden van Bloom om dit boek te schrijven niet het afkraken van empathie, maar ons tot inzien laten komen dat we beter kunnen dan dat. We kunnen een stap terugzetten en afstand nemen tot het probleem, de ratio inschakelen en dan uit een ons welbekend kompas 1 van de 16 opties kiezen.

Tom Witjes