“Wat is jouw uitdaging,” prijkt er boven de, door ons ontworpen, leerkuil 2.0. Er is goed  over het bovenschrift nagedacht en ik zou er zo weer voor kiezen. Toch bekruipt mij steeds vaker een onbestemd gevoel wanneer het woord uitdaging wordt gebruikt.

Kinderen, ouders en ook leerkrachten gebruiken het woord uitdaging te pas en te onpas. Het valt me op dat er vaak over uitdaging wordt gesproken in een context waarbij het neerkomt op dat de leerling niet genoeg uitgedaagd wordt door de leerkracht. De leerling is slachtoffer van het feit dat hem geen uitdaging wordt geboden, de leerkracht de schuldige van dit alles. Zelfs leerkrachten die zich rot zoeken naar extra werk komen vaak bedrogen uit. Leerlingen raken hun extra werk kwijt, zien ineens geen tijd meer om hieraan te werken, vinden de plusklas bij nader inzien toch niet zo interessant of verspillen hun tijd aan nog eenvoudigere dingen dan de lesstof. Tijd om het concept uitdaging eens dieper te onderzoeken.

Allereerst moeten we onderkennen dat niet alle uitdagingen hetzelfde zijn. We onderscheiden 4 soorten uitdagingen; makkelijke-, prestatie-, leer- en toekomstige uitdagingen. Deze uitdagingen bevinden zich in de verschillende zones die je kunt herkennen in dit diagram: 

Uit het werk van Anders Ericsson, internationaal erkend expert als het gaat over het ontwikkelen van deskundigheid/expertise, leren we dat de ontwikkeling van expertise, in allerlei disciplines, behoorlijk gelijk verloopt. De leercurve is stijl in het begin van het leren en vlakt af naarmate we verder in het proces komen totdat we een plateau bereiken waar er geen groei meer te onderscheiden is. Laten we inzoomen op de verschillende zones en hun gebruiksaanwijzing. 

Comfortzone en makkelijke uitdagingen

Zoals gezegd kenmerkt de ontwikkeling van vaardigheid  zich door een vliegende start, een vliegende start in onze comfortzone. De comfortzone bestaat uit vele dingen die we al ooit eens geleerd hebben en die we inmiddels makkelijk vinden. Voorkennis ophalen, een zeer belangrijk onderdeel in het leren van iets nieuws, bevindt zich daarom ook in onze comfortzone. Toch is het niet alleen het bekende dat je tegenkomt in de comfortzone. De comfortzone zit ook vol makkelijk dingen die we nog nooit gedaan hebben. Deze type uitdagingen helpen je niet hogere standaarden te bereiken; ze veranderen je niet en zetten niet aan tot echte groei. In deze zone vinden we dus ook geen problemen waarop het antwoord niet direct zichtbaar is. Habits of Mind zijn hier daarom niet te ontwikkelen.

Prestatiezone en prestatie uitdagingen

In de prestatiezone komt de vliegende start tot bedaren en remt de voortgang aanzienlijk af. In de prestatiezone laat je het maximale van je kunnen zien. Het is een verleidelijk speelveld, hier ziet het er goed uit wat we doen, doelen worden bereikt en dit geeft voldoening en trots. Ook krijgen we waar voor ons geld; wat we erin stoppen aan tijd en energie, komt er ook uit. Leerlingen hebben goed zicht op hun prestatiezone en daardoor zijn ze ook prima in staat zichzelf te beoordelen op dingen die ze al kunnen. Het zicht op de nog te leren dingen die net buiten hun huidige best liggen, hun toekomstige prestatie, is een stuk troebeler.(lees: hierin is het inschattingsvermogen van leerlingen ronduit slecht) De prestatiezone is de zone waarin toetsing plaatsvindt. Toetsing brengt, in het beste geval, het huidige best in kaart.  Hoewel de comfortzone en prestatiezone hun plek en functie hebben, is het niet de plek waar je kunt groeien. Je wordt niet beter van je best doen in deze zones, je krijgt daarmee slechts dingen gedaan. We worden alleen maar beter door ons iets te stretchen buiten onze prestatiezone. Onszelf uit te dagen met iets beter te doen dan ons huidige best. We worden alleen beter in onze leerzone.

Leerzone en leeruitdagingen

Daar waar problemen zijn waarvan de oplossingen niet direct zichtbaar zijn, daar waar Habits of Mind moeten worden ingezet en verbeterd om problemen de baas te worden, daar waar je een gevoel moet ontwikkelen van gemak met het ongemak, daar is de plek die we de leerzone noemen. In onze leerzone ervaren we ook tegenslagen. Dit zijn een bijzondere soorten uitdagingen. Hier is geen sprake van vrije keuze maar ze doemen ongevraagd voor je op. Hoewel verschillend, hebben zowel uitdagingen als tegenslagen beide de kracht van groei in zich. In de leerzone is het altijd moeilijk, nooit moeilijker. Ieders leerzone bevindt zich elders dus van competitie kan geen sprake zijn. Uitspraken dat andere kinderen in de klas iets moeilijkers doen zijn pertinent onjuist; leeruitdagingen zijn altijd moeilijk, nooit moeilijker.

 Ambitiezone en toekomstige uitdagingen

De ambitiezone ligt buiten bereik. Buiten bereik voor nu. We kunnen erover fantaseren. We kunnen analyseren welke leeruitdagingen er nog aangegaan moeten worden om dichter bij de ambitie te komen. Met de uitleg van de ambitiezone en haar toekomstige uitdagingen wordt nog duidelijker dat de uitdaging die interessant is voor groei, een leeruitdaging, altijd moeilijk is nooit moeilijker. In de ambitiezone zijn de uitdagingen niet moeilijker, het zijn toekomstige uitdagingen dus niet moeilijker maar buiten bereik. Leerlingen die uitdagingen in hun ambitiezone stellen alsof het een leeruitdaging is, komen bedrogen uit. Teleurstellingen hieromtrent zullen eerder de kant van de fixed mindset opduwen dan die van groeimindset. 

Bouw aan het begrijpen van verschillende uitdagingen 

We kunnen het eigenlijk ook niemand kwalijk nemen dat we zo langs elkaar heen praten als het om uitdaging gaat. Zonder expliciet te maken hoe leren werkt, in welke zone dat gebeurt, hoe dat voelt en welke gedragingen dat van je vraagt, is dat ook lastig te begrijpen. Je kunt leerlingen zelfs niet kwalijk nemen dat ze verslaafd lijken aan de prestatiezone. De relatie die leerlingen met uitdagingen hebben, wordt sterk beïnvloed door hun mindset. Bedenk maar eens wat het effect is wanneer je structureel “moeilijkere” werkjes mag doen, dit vaak ook nog redelijk zelfstandig of in een geselecteerd groepje doet en je daar ook redelijk makkelijk doorheen fietst? Er is een grote markt voor extra boekjes die leerlingen aanspreekt op hun prestatieniveau. Dat is op zich geen probleem wanneer leerlingen begrijpen wat de aard van iedere uitdaging is. Bouwen aan begrip ten aanzien van uitdagingen, begint met dat de leerlingen herkennen dat niet alle uitdagingen hetzelfde zijn. Leer ze hun comfort-, prestatie-, leer- en ambitiezone te herkennen. Leer ze dat iedere zone andere verwachtingen van ze heeft en andere gedragingen van ze vraagt. Hierdoor maak je ze veel bewuster van hun eigen leerproces en hun eigen invloed hierop. Doordat leerlingen een diepgaander begrip ontwikkelen wat betreft uitdagingen, gaan ze deze zien en waarderen als de route tot groei. Ipv de hunkering naar makkelijke uitdagingen, komt het verlangen om leeruitdagingen aan te gaan zodat hun comfortzone, waar zich steeds meer dingen bevinden die makkelijk zijn geworden, groeit. 

In een school waar een helder beeld bestaat over uitdaging, is het onmogelijk dat de leerling die snakt naar uitdaging, passief blijft wachten tot de leerkracht hem de volgende vette worst voorhoudt. Ook past het in zo’n school niet, dat ouders, leerkrachten op ouderavonden vragen hun kind meer uit te dagen. Het bovenschrift:  “Wat is jouw uitdaging?”  is nog steeds goed gekozen. Goed gekozen omdat de vraag zich richt op de persoon die een uitdaging aangaat. Een uitdaging aangaat, niet om te bewijzen hoe slim hij is of om de beste te zijn, een uitdaging aangaat omwille van persoonlijke groei. Leren is namelijk niet het product van onderwijzen, maar die van de activiteiten van de lerende zelf, het zou daarom gek zijn om de uitdaging slechts aan de onderwijzer over te laten.

Leerkuil 2.0 bestellen? Meer leren? Een eerste stap maken met Habits of Mind? Neem voor ons scholingsaanbod contact op: info@habitsofmind.nl

Tom Witjes